Harder drugsbeleid zorgt voor meer criminelen, niet voor minder drugs

Door Nick Ottens

Het drugsgeweld loopt in Rotterdam de spuigaten uit. Wethouder Vincent Karremans (VVD) mocht er bij WNL op Zondag over vertellen. Er zijn dit jaar al vijftig aanslagen gepleegd op woningen en bedrijfspanden, meer dan in heel 2022. Vaak met knalvuurwerk. Volgens Karremans is een kwart van de daders minderjarig.

Dit kennen we ook in Amsterdam, waar drugsrunners in de brugklas worden geronseld en tieners zijn ingezet bij liquidaties. Bijna altijd zijn het jongeren met een Marokkaanse, Turkse of andere migratieachtergrond.

De reflex, ook in de VVD, is dan om ‘harder’ op te treden. Meer handhaving. Meer politie. Meer opsporingsbevoegdheden. Meer controle in de haven van Rotterdam. Harder straffen.

Maar Karremans weet: ‘daardoor ontstaat ook onrust en krijg je dit soort zaken.’ Wanneer de politie harder optreedt, worden de criminelen harder. Dat is in elke tak van misdaad zo. De hobbyisten zijn al lang uit het drugsmilieu verdreven. Telers en dealers zijn geharde criminelen. Wordt er één gearresteerd, dan vechten zijn (het zijn vooral mannen) secondanten elkaar de tent uit om hem op te volgen. Daarbij zijn aanslagen op familieleden geen taboe.

Voor de politie en het OM is het dweilen met de kraan open. Zolang er vraag is naar drugs, komt er aanbod. Voor iedere kop die ze van de drugscriminaliteit afhakken, groeit er een terug. Politici spreken daarom drugsgebruikers aan.

Drugsgebruiker laat zich niet shamen

‘Dat is wat je vraag in stand houdt,’ zegt minister van Justitie Dilan Yesilgöz (VVD) over de ontwrichtende gevolgen van de drugscriminaliteit.

‘Liquidaties op klaarlichte dag, jongens die op vroege leeftijd de criminaliteit in worden getrokken, drugslabs in woonwijken. Het is tijd dat we gaan beseffen wat pillen slikken op festivals — en daarmee het in stand houden van de vraag naar drugs — veroorzaakt,’ tweette Karremans in 2019. Hij zette destijds een publiekscampagne op om drugsgebruik te schande te maken. Het drugsgeweld is in zijn stad alleen maar toegenomen.

Dat geldt ook voor het drugsgebruik. Dat is dan vooral in Amsterdam. Er wordt meer cocaïne gesnoven dan voor corona. In de rest van Europa is het niet anders. Het Europees waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving liet in 104 steden het afvalwater analyseren. In meer dan de helft bleek het drugsgebruik te zijn toegenomen.

Een gram cocaïne kost al twintig jaar 50 euro. Dat wijst er ook niet op dat de drugsbestrijding veel effect heeft. Xtc is nog goedkoper.

Hans van Duijn, oud-voorzitter van de Nederlandse Politiebond, vindt het shamen van drugsgebruikers onterecht: ‘Het zijn niet de drugsgebruikers die een crimineel systeem in stand houden, maar de Nederlandse politici. Een verbod op de productie en aanlevering van drugs schept immers automatisch een voedingsbodem voor een rendabele misdadige bedrijfstak.’

Dan maar legaliseren?

Er gaan, ook in de VVD, stemmen op om drugs dan maar te legaliseren. Of minstens te decriminaliseren. Dan krijgen gebruikers en dealers een boete als ze worden betrapt, maar worden ze niet gearresteerd en vervolgd.

Burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) van Amsterdam is voor het decriminaliseren van cocaïne. ‘De war on drugs werkt niet,’ zei ze vorig jaar. Argentinië, Brazilië, Griekenland en Portugal zijn ons voorgegaan. Daar wordt cocaïne gedoogd. Brits-Columbia, een provincie van Canada, staat het bezit van alle harddrugs toe, zij het in kleine hoeveelheden. Oregon, in Amerika, heeft drugs volledig gedecriminaliseerd. Oud-VVD-leider Frits Bolkestein pleitte twaalf jaar geleden al voor legalisering.

Yesilgöz zegt dan dat Nederland een doorvoerland is voor cocaïne. Als wij cocaïne toestaan, dan maken we het de kartels wel erg makkelijk om via Nederland drugs naar de rest van Europa te exporteren. Maar, dat doen ze nu toch ook?

Cannabis en xtc — de populairste drugs van Nederland — komen van eigen bodem. Die zouden we dan minstens binnen gesloten ketens kunnen legaliseren en reguleren. Er loopt een experiment om dat met wiet te doen, maar dat loopt vast. Zolang cannabis in principe illegaal is, komen telers en coffeeshops niet aan een bankrekening en vergunning.

In Duitsland wil de regering cannabis legaliseren. Die liggen weer in de clinch met Brussel, want legalisering zou tegen de Europese afspraken in gaan. De Europese Commissie wijst er fijntjes op dat de lidstaten die afspraken toch echt zelf hebben gemaakt. Zo schuift iedereen de verantwoordelijkheid van zich af.

Alcohol en tabak zijn schadelijker

Een ander argument tegen legalisering: het zou een ‘beloning’ zijn voor criminelen. Het tegendeel is waar. ‘Zodra de binnenlandse drugsmarkt is gereguleerd, is er voor drugsbendes geen droog brood meer aan te verdienen,’ schreef Bolkestein.

Drugs zijn verboden, omdat de overheid zich zorgen maakte over de gezondheidsschade. Een halve eeuw later weten we dat die schade voor de meeste drugs meevalt. Sterker, de laatste jaren hebben psychiaters (her)ontdekt dat geestverruimende middelen, zoals ketamine, lsd en mdma (xtc), een nuttige rol kunnen spelen in de behandeling van patiënten met bipolair, depressie en posttraumatische stressstoornis. Daar werd in de jaren zestig onderzoek naar gedaan. Toen kwam het drugsverbod en stond de wetenschap een halve eeuw stil.

Cannabis en xtc zijn minder verslavend dan alcohol en tabak. Meer dan de helft van de Nederlanders onder de 35 heeft volgens het Trimbos-instituut weleens xtc geprobeerd. Toch gebruikt maar 4 procent van de volwassenen per jaar xtc.

Cocaïne is ongeveer even verslavend als alcohol, heroïne is verslavender. Heroïne is ook de meest dodelijke drug, maar wordt in Nederland nauwelijks meer gebruikt. In 2021 overleden 300 drugsgebruikers, ongeveer de helft aan heroïne. Ter vergelijking: jaarlijks sterven er zo’n 1.800 Nederlanders door alcoholmisbruik, vooral in het verkeer, en nog eens 20.000 rokers, vooral aan longkanker.

Drugscriminelen zijn gewelddadig, drugsgebruikers zelden. 23 tot 42 procent van al het geweld in Nederland is alcoholgerelateerd. Bij geweldsincidenten in het uitgaansleven is eigenlijk altijd alcohol in het spel. Van cocaïne worden sommige gebruikers agressief, van cannabis en xtc niemand. Toch is alcohol over te koop en xtc illegaal.

Drugsbestrijding gaat ten koste van ander politiewerk

‘Hoeveel partijen drugs er inmiddels ook zijn onderschept en hoeveel drugsbaronnen gearresteerd of afgeknald: de volksgezondheid is er niets mee opgeschoten en de veiligheid van burgers ook niet,’ weet Van Duijn. ‘Sterker nog: de veiligheid van burgers is er alleen maar op achteruit gegaan door de enorme politiecapaciteit die voor “drugsbestrijding” wordt ingezet en dus niet beschikbaar is voor meer relevant politiewerk.’

Adviesbureau Andersson Elffers Felix becijferde in 2021 dat de politie jaarlijks tussen de 1,1 en 1,6 miljard euro aan drugsbestrijding besteedt. Dat is 20 tot 30 procent van de begroting. Volgens Andy Kraag, hoofd van de Landelijke Recherche, zit driekwart van de rechercheurs op drugszaken.

Bij het OM liggen de verhoudingen nog schever. Daar zou 120 tot 180 miljoen euro per jaar aan drugszaken worden besteed, 20 tot 35 procent van de begroting. Tel daar nog eens 100 miljoen euro per jaar aan op voor brandweer, douane en het FIOD, en je komt uit op 1,8 tot 2,7 miljard euro voor drugsbestrijding.

Met zoveel geld moet je wel resultaten boeken. In de havens van Antwerpen en Rotterdam werd vorig jaar 160 ton cocaïne onderschept, een record. De politie schat dat het één op de zes wietplantages oprolt. Het aantal drugsmisdrijven is in tien jaar gedaald van 18.000 naar 12.000, 1,6 procent van het totaal.

Toch gaat 9 procent van de zaken die de politie doorgeeft aan het OM over drugs, een stijging ten opzichte van 7 procent in 2010. In de meeste softdrugszaken gaat het om telers. Twee op de drie harddrugszaken betreffen verdachten van handel. Slechts één op de tien verdachten wordt vrijgesproken. Rechters zijn sinds de eeuwwisseling zwaarder gaan straffen. Inmiddels is één op de vijf gevangenen drugscrimineel.

Politie vraagt slachtoffers om geen aangifte te doen

De buitensporige inzet op drugs gaat ten koste van andere misdaadbestrijding. In Gelderland moesten vorig jaar zomer 1.500 rechtszaken worden geschrapt, omdat er personeel tekort was. In Den Haag en Haarlem volgden nog eens 130 strafzaken. Volgens een woordvoerder betrof het verdachten van belediging, bedreiging, ‘eenvoudige’ diefstal en ‘eenvoudige’ mishandeling. Die gingen vrijuit.

De Nationale Politie roept slachtoffers op om twee keer na te denken voor ze aangifte doen. Ze ‘verstoppen’ namelijk de strafrechtketen. Die zit vol met drugszaken.

Dat terwijl de meeste slachtoffers al geen aangifte doen. Dan gaat het niet alleen om gestolen fietsen. Het Centrum voor Seksueel Geweld schat dat jaarlijks 100.000 Nederlanders worden aangerand of verkracht. Daarvan doet niet eens 10 procent aangifte. In de helft van die gevallen, 51 procent, weet de politie een verdachte op te sporen, waarvan slechts een derde binnen zes maanden voor de rechter wordt gebracht. In drugszaken is dat bijna twee derde. Vorig jaar bleven 808 zedenzaken bij de politie op de plank liggen, omdat er onvoldoende recherchecapaciteit was. Driekwart van de rechercheurs werkt immers aan drugs.

Drugsbestrijding is doel op zich geworden

Laten we, voor we weer paniekerig reageren op drugsgeweld met meer repressie — Karremans wil uithalers in de Rotterdamse haven harder straffen — luisteren naar Bolkestein en Van Duijn. De drugsoorlog veroorzaakt meer ellende dan het voorkomt. Het maakt drugssmokkel en straathandel lucratiever. Meer risico om gepakt te worden, betekent een hogere prijs. Wat het weer verleidelijker maakt om te gaan dealen.

Ondanks de toename in vooral cocaïnegebruik, blijft het totale drugsgebruik in Nederland relatief laag. Problematische drugsgebruikers zijn zeldzaam. Trimbos schat dat 130.000 Nederlanders verslaafd zijn aan drugs. Daarnaast heeft bijna een half miljoen Nederlanders een drankprobleem.

Rechtvaardigt die kleine groep, nog geen 1 procent van de bevolking, dat we 20 tot 30 procent van de politiebegroting aan drugs besteden? En ieder jaar honderden aanranders en verkrachters vrijuit laten gaan? Natuurlijk niet. Als je het zo bekijkt, klopt er niks van.

De drugsbestrijding is een doel op zich geworden. Het bestaan van criminaliteit is de criminaliteitsbestrijding gaan rechtvaardigen. ‘Ik ben zelf niet bezig met een oorlog tegen drugs,’ vindt Yesilgöz. ‘Ik ben bezig met een flinke strijd tegen drugscriminelen.’ Maar die criminelen bestaan alleen omdat we drugs hebben verboden, zogenaamd omwille van die 1 procent verslaafden.

Waarvoor we dan vreemd genoeg niet zoveel geld voor over hebben. Van de 130.000 geschatte drugsverslaafden in Nederland zijn er maar 30.000 in behandeling. Voor de rest is er geen plek in de verslavingszorg.

Nick Ottens is de voorzitter van het Team Voedsel van Liberaal Groen. Hij woont in Amsterdam en schrijft voor Wynia’s Week.