Generaal Dibbets en het neoliberale gezever
Anderhalve eeuw nadat Nietzsche God dood verklaarde, deed Hugo de Jonge gisteren hetzelfde bij het neoliberalisme. Was dat in het geval van Nietzsche, in een tijd waarin honderden miljoenen zich vasthielden aan het geloof, schokkend en gedurfd, bij de woorden van De Jonge zal nog geen zucht geklonken hebben. Hoogstens een zucht van verveling.
Aanhangers kent het neoliberalisme namelijk niet. Het is de eerste politieke ideologie die vrijwel volledig is ingevuld door tegenstanders. Bewijs hiervoor is makkelijk te vinden. Voer de sterkst mogelijke aanval uit op het neoliberalisme en je zult zien dat niemand zich tegen je verzet: je viel een vijand aan die niet bestaat. Dat wat geschetst wordt als de hoeksteen van het neoliberalisme — een soort utopisch marktfundamentalisme — was namelijk al eerder ten grave gedragen door liberalen zelf.
De aanvallen op het neoliberalisme doen mij vaak denken aan Generaal Dibbets. In mijn geboorteplaats Maastricht is hij een bekend historisch figuur. Hij was opperbevelhebber van de vesting Maastricht ten tijde van de Belgische opstand en — zoals we dat lokaal wel eens zeggen — “een Hollander”. Korte samenvatting: door zijn doortastende en koppige optreden is het voor een groot deel aan Generaal Dibbets te danken dat Maastricht bij Nederland hoort. Dat wordt hem niet door iedereen in Maastricht in dank afgenomen. Problemen en onwelgevalligheden werden vaak toegeschreven aan Generaal Dibbets, zelfs toen hij er al een eeuw niet meer was. De generatie van mijn ouders werd in de kindertijd wanneer ze stout waren nog gewaarschuwd: “Generaal Dibbets komt je halen!” En een oude uitgaanstraditie is om na middernacht, wanneer je naar huis gaat, even over de gedenksteen van de generaal te pissen. Ik begrijp dat dat zelfs in deze tijd nog wel eens gebeurt.
Precies zo is het met het neoliberalisme. De term neoliberalisme is een magneet voor ongenoegen geworden. Een boeman. Vrijwel geen probleem in de 21e eeuwse of we plakken er de neoliberale sticker op. Is er iets wat je niet bevalt? Het is de schuld van het neoliberalisme! Het is de schuld van Generaal Dibbets!
Van de vermeende neoliberale leer van marktfundamentalisme en ongelimiteerd kapitalisme hebben de echte liberalen zich al lang afgekeerd. Toch zullen we rondom Prinsjesdag zien dat het neoliberalisme nog steeds wordt doodverklaard. Het wordt een heerlijk rondje pissen over het graf van iets dat er al lang niet meer is, als het al bestaan heeft. Zeggen dat Nederland neoliberaal is omdat vermogen te laag belast wordt of dat er een ietsiepietse marktwerking in de zorg is, is als zeggen dat Nederland communistisch is omdat we een sociaal vangnet hebben.
Het loont altijd om een laagje dieper te kijken. Als het ware door het geschreeuw heen. Wat we dan zien is een groep politiek leiders over het hele spectrum, die weliswaar roepen dat er een einde moet komen aan een neoliberaal tijdperk, maar die niet in staat zijn die kritiek verder te brengen dan wat kleine verschuivinkjes met centjes en regeltjes hier en daar. Het moet allemaal anders, maar radicale alternatieven voor het ten grave gedragen systeem en vernieuwende ideeën worden door de criticasters niet geboden. Er worden vragen gesteld. Er wordt bijgestuurd. En men gaat over tot de orde van de dag. Juist dat laat zien hoe hoe gratuit die keiharde kritiek eigenlijk is. Het laat niet het einde van het neoliberalisme zien, maar de overwinning van het echte liberalisme dat ons land heeft vormgegeven. Dat weliswaar af en toe moet worden bijgestuurd, maar waarvan nog vrijwel niemand echt afscheid durft te nemen.
